HUKUKTAKİ TEMEL KAVRAMLAR -3

Bölüm 8 : HUKUKİ OLAYLAR, FİLLER VE İŞLEMLER

1. HUKUKİ OLAYLAR 

     Öncelikle olay nedir bunu öğrenerek işe başlasak bizim için daha iyi olur. Genel anlamda olay, doğadaki tüm değişikliklerin tamamıdır diye bir ifade ile tanımlamak en doğrusu olacaktır. Ancak şu da bir gerçek ki genel anlamdaki olaylar çoğunlukla hukuku ilgilendirmez. Ama bunlardan da bazılarıbazı durumlarda hukuku ilgilendirir. İşte biz " hukuk düzeninin kendisine hukuki sonuç bağladığı olaylara hukuki olay" diyoruz.

*Hukuken kişi olmak ise hak sahibi olmak ve borç altına girebilmelidir.

*Kendi içinde ikiye ayrılır;

1.DOĞA OLAYLARINDAN KAYNAKLANAN HUKUKİ OLAYLAR 

     İnsan iradesi dışındaki sebeplerden meydana gelen doğa ile ilgili olaylardır.

Örneğin :  Hastalık nedeniyle ölüm, deprem, sel gibi gibi...

2. İNSAN DAVRANIŞLARINDAN KAYNAKLANAN HUKUKİ OLAYLAR

     İnsan iradesiyle meydana getirilen ve hukukun kendisine sonuç bağladığı olaylardır. 

Örneğin : Birini öldürmek, yaralamak, çalmak, kiralamak ...

2.HUKUKİ FİİLLER 

İnsan iradesinden veya hareketinden meydana gelen hukuki olaylardır. 

* Hukuki fiillerde fiil iradedir.

A. HUKUKA AYKIRI FİLLER 

     Kişilerin hukuk düzenine aykırı olan fillerdir. 

Örneğin : Birinin diğerini öldürmesi, bir kişinin diğer bir kişinin malına kasten zarar vermesi. 

B. HUKUKA UYGUN FİLLER

    Hukukun emrettiklerini yapmak ve yasaklananlardan kaçınmaktadır.

*FİKİR AÇIKLAMALARI :
     Bir kişinin diğerinden belli bir miktar parayı borç olarak aldığını söylemesi kendisine hukuki sonuç bağlanan bir fikir açıklaması niteliğindedir buna ikrar  denir.

*DUYGU AÇIKLAMALARI :
     Günlük hayattaki sevgi, nefret, saygı, kızgınlık, affetme gibi duyguların hukuki sonuç üzerindeki etkisidir.

Örneğin : Zina, cana kast, kötü muamele nedenli boşanma davalarının af ile düşeceği hükmüne bağlanmıştır.

*İRADE AÇIKLAMALARI(HUKUKİ İŞLEMLER) :
      Kişiler toplumsal hayatta belli konularda iradelerini açıklarlar. Bunları hukuki sonuca bağlar.

3. ÖZEL HUKUKTA HUKUKİ İŞLEMLER 

🔺HUKUKİ İŞLEM : Hukuki sonuç doğurmaya yönelmiş irade açıklaması veya açıklamalardır. 

* Bir hakkın veya hukuki ilişkinin kurulması, değiştirilmesi, devredilmesi veya ortadan kaldırılması ile ortaya çıkar.

A) HUKUKİ İŞLEMİN UNSURLARI :

1. İrade Açıklaması : Açıklanmamış bir irade hukuki sonuç doğuramaz.

* Açık İrade Açıklaması ; İradenin hedeflediği hukuki sonuç net olarak ortadaysa açık irade vardır. 

- yazılı, sözlü veya işaretle olabilir.

* Üstü Kapalı İrade Açıklaması ; Yapıldığı anda mevcut bütün şartlarla birlikte düşünüldüğünde anlam ifade eden beyanlarına denir

-Kural olarak, irade açıklamaları şekle bağlı değildir. Ama kanun şekil şartı öngörmüşse buna uyulmak zorundadır.

2. Hukuki Sonuç : Hukuk düzeninde değişiklik meydana gelmesi demektir.

* İradenin tek başına açıklanmış olması yeterli değildir.

*Açıklanan irade belli bir hukuki sonuca yönelmiş olmalıdır.

*Alıcı ve satıcı iradeleri karşılıklı ve birbirine uygun şekilde bu sonuca yönelmelidir.

B) HUKUKİ İŞLEMLERİN ÇEŞİTLERİ
      Oluşumları için gerekli irade açıklamasının sayısına, hüküm ifade edecekleri zamana, sebebe bağlı olup olmamalarına, iki tarafıda borç altına sokup sokmamalarına, şekle ve şarta bağlı olup olmamalarına göre değişik acılardan ayrıma tutulur.

1.TEK TARAFLI VE ÇOK TARAFLI HUKUKİ İŞLEMLER 

a. Tek Taraflı Hukuki İşlemler :
     Yalnız bir kişinin irade açıklaması ile ortaya çıkan işlemlerdir. 

- Vasiyet, vakıf kurma, sözleşmeyi iptal etmeyi örnek olarak gösterebiliriz.

b. Çok Taraflı Hukuki İşlemler : 
     Birden fazla kişinin irade açıklamasında bulunulan işlemlerdir.

-Sözleşmeler ; Birbirine uygun irade açıklamalarıdır.

Örneğin ; kira sözleşmesi

-Kararlar : Tek taraflı açıklanmasıdır.

Örneğin : dernek, şirket

2. SAĞLARARASI - ÖLÜME BAĞLI HUKUKİ İŞLEMLER

     Hukuki işlemler, hükümlerini doğuracakları zamana göre sağlararası ve ölüme bağlı hukuki işlemlerdir.

-Hukuki sonuca yönelik açıklanan irade kişinin sağlığında hüküm ve sonucunu meydana getiriyorsa sağlararası 

Örneğin : Evlenme, satım, kira, ödünç..

-Hukuki sonuca yönelik olarak yapılan irade açıklaması hüküm ve sonuçlarını açıklamada bulunan kişinin ölümünden sonra doğuruyorsa ölüme bağlı hukuki işlem vardır.

Örneğin : Vasiyet ..

3. İVAZLI HUKUKİ VE İVAZSIZ HUKUKİ İŞLEMLER 

     Biz öncelikle ivaz'ın ne anlam teşkil ettiğini öğrenerek işe başlayabiliriz.

İVAZ : Yapılan bir işlemden elde edilen yarar karşılığında üstlenilen borcu ifade eder.

- Yapılan hukuki işlem ivaz karşılığında yapılmışsa ivazlı işlem.

- Yapılan hukuki işlem ivaz karşılığında yapılmamışsa ivazsız işlemlerdir.

Örneğin, Satış sözleşmesi ivazlı, bağışsa ivazsızdır.

4.TAAHHÜT- TASARRUF İŞLEMLERİ

    Malvarlığı  üzerinde yaratacakları etkiye göre ikiye ayrılır.

*TAAHHÜT(BORÇLANDIRICI) İŞLEMLER :
     Malvarlığının aktifine etki yapmayan, sadece pasifini arttıran işlemledir. Yani kişilerin borçlarını arttıran işlemlerdir.

*TASARRUF İŞLEMLERİ :
     Doğrudan malvarlığının aktifini etkileyen etkileyen işlemlerdir. Malvarlığında artma veya azalma olur.

5.SEBEBE BAĞLI OLAN - SEBEBE BAĞLI OLMAYAN İŞLEMLER

* Hukukta sebep bir hukuki işlem ile ulaşılmak istenen amaç ve o işleme esas teşkil eden nedendir.

- Genel olarak hukuki işlemlerin üç sebebi vardır ;

⧫ Borç ödeme sebebi
⧫Alacağını alma sebebi
⧫Bağışlama sebebi

    Eğer bir kazandırıcı işlemin hukuka uygun bir şekilde meydana gelebilmesi için, dayandığı sebebin geçerli olması gerekiyorsa, ortada sebebe bağlı hukuki işlem vardır.

     Eğer bir kazandırıcı hukuki işlemin hukuka uygun olarak doğumu için dayandığı sebebin mevcut ve geçerli olması şart değilse sebebe bağlı olmayan hukuki işlem vardır.

Örneğin , borç ikrarı, bono, poliçe, çek 

4.KAMU HUKUKU İŞLEMLERİ 

     Devletin yaptığı açıklamalarıyla oluşan işlemlerdir.

A. YASAMA İŞLEMLERİ :
    
     TBMM'nin belli bir hukuki sonuç doğurmaya yönelik irade açıklamasıdır.

   Bu irade açıklaması "kanun" veya "parlamento" kararı şeklinde ortaya çıkar, biz burada parlamentoyu inceleyeceğiz.

*PARLAMENTO : TBMM Genel Kurulunun kanun dışında belli konularda açıkladığı iradesidir. 

- Kararları TBMM iç yapısına ve çalışma düzenine ilişkin olarak veya TBMM'nin yürütme ve yargı organlarıyla ilişkileri çerçevesinde aldığı kararlardır.

Örneğin, Yasama dokunulmazlığının kaldırılması, milletvekilliğinin düşmesi kararı . Bakanlar Kurulunun güvenoyu veya güvensizlik oyu verilmesi kararı ... gibi kararlar parlamento kararlarıdır.

- Parlamento kararları TBMM Genel Kurulu tarafından kabul edilir ve Cumhurbaşkanı tarafından değil, TBMM Başkanı tarafından Resmi Gazetede yayımlanır. Dolayısıyla parlamento kararları üzerinde Cumhurbaşkanının bir yetkisi yoktur.

-Parlamento kararlarının yargısal denetimi de mümkün değildir.

B. YARGI İŞLEMİ 
    
     Bağımsız mahkemelerin hukuki uyuşmazlıklar ve hukuka aykırılık iddiaları hakkında verdiği kesin hüküm teşkil eden kararlardır.

- Bu işlemlerde hukuki uyuşmazlık, artık tekrar dava konusu olamayacak bir şekilde sonuçlandırılır.

-Yargı işlemi, bağımsız mahkemelerden çıkar. Bu mahkeme, bu işlemleri bir iddia tespit hüküm süreci sonunda verirler.

C. YÜRÜTME İŞLEMLERİ VEYA İDARİ İŞLEMLER 

     Bir hukuki sonuç diğeri irade açıklaması olarak iki önemli husus vardır. Ancak ikisi bir araya gelince idari işlemdir.

- İdari işlem, özel hukuk işlemlerine büyük ölçüde benzer.

- İdari işlemde devlet daima üstün durumdadır.

Özel hukuk işlemiyse, irade serbestesine ve taraflar arasındaki eşitliğe dayanır.


-İDARİ İŞLEMLERİN TÜRLERİ ;

1. Tek -Yanlı İdari İşlemler ; İlgilinin rıza ve muvafakatine bağlı olmadan, idarenin tek yanlı olarak açıkladığı iradesiyle yapılan işlemlerdir.

    a. Bireysel İdari İşlemler , Kişisel ve özel durumlara ilişkin olan idari işlemlerdir.

Örneğin, Memur atama işlemi, disiplin cezası verme işlemi.. gibi gibi

     b. Düzenleyici İdari İşlemler , Genel ve kişilik dışı olan idari işlemlerdir.

Örneğin, Tüzük, yönetmelik.. gibi gibi

* Yani içerikleri itibariyle kanunlara benzerler.

* İdare, düzenleyici işlemlerle kuralar koyar.

2. İki - Yanlı İdari İşlemler(İdari Sözleşmeler ) ; İdare ile ilgili kişinin aynı hukuki sonucu doğurmak amacıyla karşılıklı olarak açıkladıkları iradenin uyuşumu sonucu ortaya çıkan işlemlerdir.

-Yapılan işlemin hukuki sonuç doğurabilmesi için sadece idare tarafından bir iradenin açıklanması yeterli değildir ; bu iradenin idarenin karşısındaki kişi tarafından da kabul edilmesi gerekir.

-Karşılıklı iki irade beyanı vardır .

Örneğin, Avea ve vodafone arasında imzalanmış imtiyaz sözleşmesi.



Bölüm 9 : HAK KAVRAMI 

Hak hukukun temel kavramlarından birisidir, " hukuk" kelimesi "hak" kelimesinden türemiştir. şimdi gelelim asıl hakkın tanımına.. 
Hak Nedir ?
Kişilere iradi kudreti tanımak için hukuk düzeni tarafından korunan menfaattir. 

1. HAKLARIN ÇEŞİTLERİ 


A. KAMU HAKLARI 

      En kısa tanımı ile kamu hukukundan doğan haklardır.

* JELLİNEK' in üçlemesi ;

     a) Negatif Statü Hakları, kişinin devlet tarafından aşılamayacak özel alanının sınırlarını çizen hak ve hürriyetlerdir
.
Örneğin , Konut dokunulmazlığı, düşünce özgürlüğü, din hürriyeti, mülkiyet hakkı, kişi güvenliği ..

*  Bu haklar devlete, "karışmama", "gölge etmeme" görevi yükler.

* Koruyucu haklar ve hürriyet hakları , kişisel haklar da denir.

     b) Pozitif Statü Hakları, bireylere devletten olumlu bir davranış, bir hizmet, bir yardım isteme imkanı tanıyan haklardır.

Örneğin, Çalışma hakkı, sağlık hakkı, konut hakkı, sosyal güvenlik hakkı..

* Bu hakka aynı zamanda isteme, sosyal ve hizmet hakları da denmektedir.

     c) Aktif Statü Hakları, Kişinin devlet yönetimine katılmasını sağlayan haklardır. 

Örneğin, Seçme ve seçilme hakkı, siyasi parti kurma hakkı, siyasi faaliyette bulunma hakkı, kamu hizmetine girme hakkı..

*Bu hakka aynı zamanda  katılma hakkı, siyasi hak da denir.


B. ÖZEL HAKLAR 

     Kısaca tanımlayacak olursak, özel hukuktan doğan haklardır.

     a) Mutlak Haklar, hak sahibine en geniş yetkiler veren haklardır. Bu haklar sahibi tarafından herkese karşı ileri sürülebilir. Herkes mutlak haklara saygı göstermek zorundadır. Mutlak hak, mallar üzerinde olabileceği gibi bazen kişiler üzerinde de olabilir. 

* Kendi arasında ikiye ayrılır.

1.Mallar Üzerindeki Mutlak Haklar ; Para ile ölçülebilen ve başkalarına devredilebilen mutlak haklardır.

aa ) Maddi Mallar Üzerindeki Haklar 

      Ev, araba, tarla .. gibi gibi yani elle tutulup gözle görülebilen haklardır.
- Eşyalar üzerindeki mutlak haklara da ayni haklar denir.

- Ayni haklar bazen sahibine tam yetki verirken bazen kısıtlar . Bu açıdan da ikiye ayrılır. 

1. Mülkiyet Hakkı, Hak sahibine en geniş yetkiyileri tanır.

2. Sınırlı Ayni Hak, Sahiplerine sınırlı yetkiler tanır.

Örneğin, Yalnız kullanma hakkı veya yalnız tasarrufta bulunma hakkı ya da yararlanma gibi ..


bb) Gayrimaddi Mallar Üzerindeki Haklar

     Elle tutulur gözle görülür değildir. Bunlar fikir ve sanat  ürünü olan şeylerdir. Sahiplerine tanınmış haklara fikri haklar denir.         
 ( Telif Hakkı )

Sınai Buluş, yeni tekniğin bilinen durumunu aşan ve sanayiye uygulanabilir olan buluşlardır. ( Patent Hakkı )

2. Kişiler Üzerindeki Mutlak Haklar ; Hak sahibinin kendi şahsi veya bir başkasının şahsı üzerindeki haklardır.

aa) Kişinin Kendi Şahsı Üzerinde Sahip Olduğu Haklar 

     (Kişilik hakkı da denir.) Kişinin maddi, manevi varlığı yani vücudu, sağlığı, sesi, görüntüsü, şerefi gibi gibi ..

bb) Kişinin Başkalarının Şahsı Üzerindeki Mutlak Haklar

     Günümüzde istisnadır.. Velayet, vesayet hakkı gibi gibi ..

     b) Nispi Haklar, Herkese karşı değil, ancak belli bir kişiye veya belli kişilere karşı ileri sürülebilen haklardır. Borç ilişkisinden doğarlar ve sahibine karşısındaki kişiden belli bir davranış biçiminde bulunmasını, yani bir şey vermesini veya bir şey yapmasını veya bir şey yapmamasını istemek yetkisini verir.

2. HAKLARIN KORUNMASI 


A. TALEP YOLU 

     Hakkı yenen kişi, yiyen kişiye başvurup ihlal etmemesini ve uğradığı zarar varsa gidermesini talep eder. 

- Talep; sözlü, yazılı veya noter aracılığı ile yapılabilir.

B. DAVA YOLU

     Başkasının hakkını ihlal eden kötü niyetli bazı kişiler, hakkı ihlal edilen kişinin talebini yerine getirmez.

- İhkak-ı hak yasağı : Kendiliğinden hak alma yasağıdır.

- Kişinin hakkını alabilmesi için resmi makamlara başvurması, mahkemelerde dava açması gerekir.

1.ÖZEL HUKUK' ta dava çeşitleri ;

_ Eda Davaları : Davacının belirli bir şeyin verilmesi, bir şeyin yapılması veya  da yapılmaması için açtığı davalardır.

_ Tespit Davaları : Bir hakkın veya hukuki ilişkinin varlığının ya da yokluğunun yahut bir belgenin sahte olup olmadığının belirlenmesinin talep edildiği davalardır. 

* Bir hukuki ilişkinin varlığının tespitine ilişkin tespit davalarına müspet tespit davası denilir.

*Bir hukuki ilişkinin yokluğunun tespitinin istendiği tespit davalarına menfi tespit davaları denir.

_İnşai Davalar (Yenilik Doğuran Davalar ) : Yeni bir hukuki durum yaratmaya, ya da var olan bir hukuki durumun içeriğini değiştirmeye veyahutta bu hukuki durumu sona erdirmeye yönelik olan davalardır. 

* Hakimin verdiği karar, yenilik doğurucu bir karardır.

2. CEZA HUKUKU'da Kamu Davası ;

     Cumhuriyet Savcısı, suç işleyen kişinin cezalandırılması talebiyle ceza mahkemelerine dava açar. Buna kamu davası denir.

3. İDARE HUKUKU' nda Davalar ;

_ İptal Davası : İdari işlemlerle menfaatleri ihlal edilen kişiler tarafından ve bu işlemlerin iptal edilmesi amacıyla açılan davalardır.

* İptal davası açma süresi 60 gündür.

* İdari davalar kural olarak yazılı yargılama usulüne tabidir; karar dosya üzerinden verilir.

*Re'sen araştırma ilkesi geçerlidir.

*İptal kararı idareye tebliğ edilir. İdare bu kararı 30 gün içinde uygulamak zorundadır.

_Tam Yargı Davaları : Eylemler neticesinde kişisel hakları doğrudan doğruya ihlal edilmiş olan kişilerin uğradıkları zararın giderilmesi istemiyle idari yargıda açtıkları davalardır.

1.Tazminat Davaları : Bir idari işlem veya eylem nedeniyle parayla ölçülebilir bir zarara uğrayan kişinin, idarenin kendine yetecek parayı ödemesi istemiyle açtığı davalardır.

2. İdari Sözleşmelerden Doğan Davalar : İdari sözleşmelerin uygulanmasından doğan davalardır.

3. Vergi Davaları : Vergi mükellefleri ve sorumluları tarafından vergi mahkemesinde açılan davalardır.

*Dava açma süresi 30 gündür.

     
C. KİŞİNİN KENDİ HAKKINI BİZZAT KORUMASI YOLU 

1. Meşru Müdafaa : Bir kimsenin ağır ve haksız bir saldırıya karşı kendisini veya bir başkasını korumak için gösterdiği zorunlu tepkidir.

2. Iztırar Hali : Bir kimsenin bilerek sebebiyet vermediği bir tehlikeden kendisini veya başkasını kurtarmak için bu tehlikeye ilgisiz bulunan bir üçüncü kişinin şahsına veya malına zarar vermesi halidir.

3. Kendi Hakkını Korumak İçin Kuvvet Kullanma Yolu : 

Örneğin : Ücretini ödemeden gitmeye çalışan bir müşteriyi otel sahibinin parayı ödemesi için müşterisinin bazı önemli eşyalarına el koyması gibi.